Het model Duurzame Bezoekerseconomie dat wij bij Areaal Advies hebben ontwikkeld en op dit moment aan het doorontwikkelen zijn, bestaat uit drie dimensies: de gevolgen van toerisme voor een bestemming op economisch, op sociaal-maatschappelijk en op ecologisch vlak. In dit artikel kijk ik naar deze laatste dimensie; de ecologische gevolgen. In ons DBE-model onderzoeken we dan onder meer de natuur en de bescherming van de natuurlijke omgeving. Indicatoren daarvoor zijn bijvoorbeeld de initiatieven die er zijn voor natuurbehoud en de hoeveelheid groen en water (in %) in een gebied. Op korte termijn hopen we daar een indicator voor biodiversiteit aan toe te voegen. Maar wat nou als de natuur echt een stem zou hebben? Voor dit artikel bekeek ik hoe de natuur beter voor zichzelf op zou kunnen komen en hoe ze een stem kan hebben in de manier waarop de mens met haar omgaat.
Natuurbescherming als onderdeel van een mensenrecht
Eén manier om natuur te beschermen is via de rechten van de mens. In 2022 hebben de Verenigde Naties het recht op een schone gezonde en duurzame leefomgeving als mensenrecht erkend. Dit recht is erg breed en kan verschillende mensenrechten raken. Als mensen bijvoorbeeld moeten verhuizen vanwege een stijgende zeespiegel of als een fabriek giftige stoffen uitstoot in de buurt van een woonwijk. In dat geval wordt dus het recht op levensstandaard (o.a. huisvesting en gezondheid) geschonden. Het is dus van belang onze natuur beter te beschermen om deze schending te voorkomen. De VN hebben hun lidstaten opgeroepen dit recht op een schone gezonde en duurzame leefomgeving vast te leggen in hun nationale recht. Meerdere landen, waaronder België, hebben inmiddels gehoor gegeven aan deze oproep. Nederland nog niet. Om dit in Nederland geregeld te krijgen, moet de Grondwet worden gewijzigd. Daarvoor is het nodig dat twee derde van de Tweede Kamer in twee regeerperiodes voor dit voorstel stemt. In 2021 en 2022 zijn hierover discussies geweest in de Tweede Kamer. In 2023 is dit proces verder gegaan, maar het wetsvoorstel is nog niet aangenomen.
Natuur als rechtspersoon
Het kan ook anders. In 2008 was Ecuador het eerste land dat de rechten voor de natuur opnam in de grondwet. Hierdoor hebben burgers het recht om in naam van een bos, berg of rivier naar de rechter te stappen, wanneer zij het idee hebben dat het ecosysteem wordt bedreigd. In Nieuw-Zeeland pakken ze het nog iets specifieker aan. Daar peddelde ik afgelopen januari drie dagen lang op de Whanganui-rivier: de eerste rivier die in 2017 erkend werd als levend wezen en daarmee dezelfde rechten als een mens verwierf. De Māori (de eerste bewoners van Nieuw-Zeeland) onderhandelden hier 140 jaar over met de regering. De rivier heeft voor hen een spirituele betekenis en zoals zij zeggen “Ko au te awa, ko te awa ko au”: “I am the river, the river is me”. Petr Lom en Corinne van Egeraat maakten er een prachtige film met diezelfde titel over dit jaar (aanrader!). Vanuit de overheid en vanuit de lokale Iwi (Māoristam) zijn twee mensen aangesteld als voogd en hebben de bevoegdheid om namens de rivier te spreken en op te treden wanneer de rivier aangetast dreigt te worden.
Inmiddels zijn er wereldwijd al diverse natuurlijke bronnen als rechtspersoon aangewezen. Ook in Nederland zien we deze beweging steeds meer voet aan de grond krijgen. In gemeente Eijsden-Margraten is begin dit jaar een motie aangenomen om natuur als rechtspersoon te zien. Daar loopt inmiddels de verkennende fase over hoe dit verder vorm kan krijgen. Ook zijn inmiddels steeds meer politieke partijen in de Tweede Kamer voorstander van het initiatief om van de Maas een rechtspersoon te maken, dus wellicht volgt Nederland de komende jaren hierin landen als Nieuw-Zeeland, Ecuador en Bolivia. En wordt het hierdoor mogelijk om een rechtszaak aan te spannen wanneer de Maas te erg vervuild wordt.
Natuur als Environmental AI
Maar wat nou als zo’n natuurlijke bron echt voor zichzelf kan spreken tijdens zo’n rechtszaak? Onlangs was ik met een aantal collega’s op de Toerisme Top in Venlo. Een interessante dag in het teken van digitalisering en AI. De dag werd afgesloten door Milan Meyberg die druk bezig is met het ontwikkelen van Environmental AI, ook wel EnvAI’s. Deze EnvAI’s worden gevoed door wetenschappelijke artikelen, rapporten, boeken en satellietbeelden over dit gebied. Hij liet ons kennismaken met GAIA, een AI avatar waarmee je een gesprek kunt voeren en die op die wijze de aarde een echte stem geeft. Maar ook verschillende kleinere ecosystemen (bijv. Amazone, Noordzee, etc.) kunnen zo voor hun eigen belangen op gaan komen.
Conclusie
Er blijft een kritische noot te zetten bij al deze ontwikkelingen, want regels op papier betekenen nog geen daadwerkelijke bescherming van natuur. En een AI die gevoed wordt door wat wij als mens vinden en onderzoeken is ook geen garantie dat AI iets kan zeggen over wat de natuur nu echt nodig heeft. Maar het is toch mooi om te zien dat we steeds meer toegaan naar werken en beslissingen nemen met natuur in plaats van over natuur. Ik ben in ieder geval benieuwd hoe al deze ontwikkelingen in de toekomst van invloed gaan zijn op ons werk in de duurzame bezoekerseconomie.