De afgelopen weken kreeg zuidelijk Europa te maken met extreme weersomstandigheden. De hitte die vanuit de Sahara over het Middellandse Zeegebied trok, zorgde ervoor dat de temperatuur in de Zuid-Europese landen op sommige plaatsen opliep tot 45°C. De Italiaanse overheid waarschuwde dat deze hitte niet alleen gevaarlijk was voor kwetsbaren, maar voor iedereen; in twintig Italiaanse steden gold daarom code rood. Steden zijn dan ook het meest gevoelig voor deze extreme weersomstandigheden, mede vanwege het ‘Urban Heat Island’-effect. Met klimaatverandering en toenemende verstedelijking zullen steden steeds vaker last ervaren van dit effect, en ook Nederlandse steden zijn hier geen uitzondering op. Hoe gaan we hier mee om? In deze blog bespreken we wat het ‘Urban Heat Island’-effect is, wat de oorzaken hiervan zijn, maar ook vooral mogelijke oplossingen voor dit fenomeen.
Wat is het ‘Urban Heat Island’-effect (UHI-effect)? Dit effect verwijst naar het verschijnsel dat stedelijke gebieden vaak warmer zijn dan de landelijke gebieden eromheen. Dit kan worden verklaard door de stenige omgeving van steden en de daarbij veel voorkomende donkere materialen zoals daken en asfalt, die warmte absorberen, vasthouden en weer uitstralen. Door de stenige omgeving is er minder ruimte voor vegetatie, die juist plekken doet afkoelen door middel van schaduw en verdamping. Daarnaast wordt in steden meer warmte afgegeven door menselijke activiteiten, zoals autorijden en het verkoelen van huizen met airco’s. Ook blijft het in steden warmer door de lage windsnelheden in de stad doordat de vele gebouwen deze luchtstromingen in de weg staan. Dit alles zorgt voor een microklimaat in steden, waardoor de temperaturen vaak een paar graden hoger liggen dan gebieden buiten steden.
De Green Shades-initiatieven in voornamelijk mediterrane steden gaan het UHI-effect tegen. Bij dit initiatief worden straten overspannen met stevige zeilen gevuld met planten. Deze zeilen worden op zo’n manier ontworpen en opgehangen dat vegetatie kan groeien en kan worden onderhouden door middel van een hydrocultuur. Hierbij wordt uitsluitend mineraalrijk water afgegeven aan de planten, waarbij deze een eigen irrigatie- en waterborgingssysteem hebben. Op deze manier worden de onderliggende straten afgekoeld door de schaduw van de zeilen en het verkoelende effect van vegetatie. Ook voor nauwe straten in Nederland zou dit een goede oplossing kunnen zijn. Zo kunnen schaduwroutes door steden worden aangelegd, waardoor degenen die zich buiten vertonen tijdens hete zomerdagen, toch de kans krijgen om verkoeling te vinden.
In de Zuid-Koreaanse hoofdstad Seoul is een verhoogde snelweg vervangen door de in ere herstelde Cheonggyecheon-rivier. Ook is er beplanting aangebracht aan de oevers van de rivier. Doordat de blauwgroene omgeving in de plaats is gekomen van warmte afgevende auto’s en warmte absorberend asfalt zijn de lokale temperaturen met zo’n 3 tot 6°C verlaagd en het UHI-effect dus verkleind. Ook in en rond Nederlandse steden zouden hiermee de plaatselijke temperaturen kunnen worden verlagen. Dat is al het geval bij de Gaasperdammerweg in Amsterdam. Deze snelweg ligt nu deels ondergronds in een tunnel; op het tunneldak is een veelal groene omgeving aangelegd. Hoewel het verkoelen van de omgeving niet de voornaamste reden was voor het aanleggen van de tunnel, kan dit wel een mooi bijeffect zijn.
Naast het vergroenen van de stedelijke omgeving kan ook het materiaalgebruik in de stad worden aangepast. De veelal donkere en warmte absorberende materialen kunnen worden vervangen door lichte materialen die de zonreflectie verhogen en de temperaturen laten dalen en daarmee de stad verkoelen. In verschillende steden over de hele wereld lopen er projecten die nog een stapje verder gaan: in plaats van lichtgekleurd gepigmenteerd materiaal wordt een zogenoemde reflective coating aangebracht op straten en paden. Hierdoor wordt de zonreflectie nog verder verhoogd en de temperatuur van het materiaal, en van de directe omgeving, verlaagd. Daarnaast zijn er initiatieven die de wegbestrating doorlatend maken voor (regen)water. Niet alleen bevordert dit de waterafvoer, maar ook wordt het materiaal en de directe omgeving afgekoeld door het water dat er doorheen loopt.
In Duitse steden wordt vooral ingezet op het implementeren en herstellen van zogenaamde luchtcorridors: koude luchtstromen die door de stad razen. Deze worden in kaart gebracht en meegenomen in de stadsplanning, zodat ze bij de nieuwe bebouwing behouden worden en verkoeling bieden. Bij het planten van vegetatie en met name bomen is het essentieel dat er wordt voorkomen dat deze de luchtstromen belemmeren.
Dit zijn mooie voorbeelden uit het buitenland die ook in Nederland als inspiratie kunnen dienen. Toch kunnen deze maatregelen vaak niet één-op-één worden overgenomen. De effectiviteit van veel koelmethoden zijn hangt af van de unieke kenmerken van elke stad, zoals het klimaat, de geografie en de beschikbare middelen. De luchtcorridors in de Duitse stad Stuttgart werken vooral omdat de stad hoogteverschillen kent; in onze vlakke Nederlandse steden is dit veel minder (of zelfs niet) effectief. Dit geldt ook voor de Green Shades-zeilen, die alleen kunnen worden opgehangen in nauwe straten. In mediterrane steden komen die veel voor doordat daar gebouwd is naar de stand van de zon, in onze steden is dat minder het geval. Het is daarom belangrijk om op zoek te gaan naar koelmethoden die zouden werken in Nederlandse steden.
In een wereld waar klimaatverandering en toenemende verstedelijking het stadslandschap steeds heter en oncomfortabeler maken, vormt het UHI-effect een groeiende bedreiging voor de gezondheid en het welzijn van stadsbewoners, ook in Nederland. Voor deze groeiende bedreiging is het van belang dat stadsplanners, beleidsmakers en bewoners bewust worden van de gevolgen van dit effect en samenwerken om doeltreffende maatregelen te implementeren en steden te verkoelen. Het is zorgelijk dat er in Nederlandse steden nog weinig bewustwording en samenwerking is. Investeren in veerkrachtige en koele steden is niet alleen een kwestie van comfort, maar van levensbelang. Het gaat hierbij over het beschermen van de gezondheid van inwoners en het waarborgen van een duurzame toekomst voor de komende generaties. We moeten ons daarom laten inspireren door de steden in de landen om ons heen die wel maatregelen nemen. Alleen zo kunnen we letterlijk en figuurlijk ons hoofd koel houden.
De adviseurs van Areaal Advies zetten zich continu in voor de kwaliteit en de leefbaarheid van gebieden. Wij verbinden stakeholders en creëren strategische visies met een realistisch uitvoeringsprogramma. Meer weten wat wij kunnen betekenen voor uw organisatie? Neem contact met ons op!