Een vorm van toerisme waar het allemaal draait om locaties die een verbinding houden met dood, tragedie, lijden of andere duistere gebeurtenissen uit het verleden: het fenomeen dark tourism wordt steeds populairder. Het speelt in op de nieuwsgierigheid van de mens en combineert geschiedenis met een ervaring die gezien kan worden als bijzonder en spannend. Nu is dark tourism niet een uniform concept; elke locatie is anders en dus ook de geschiedenis en ervaring kunnen erg divers zijn.
Het duistere van dit toerisme is als het ware op te delen in verschillende gradaties, ofwel tinten. De meeste mensen zullen bij deze vorm van toerisme al snel denken aan locaties als Auschwitz of Tsjernobyl, maar ook de toeristische commerciële martelmusea die in veel grote steden te vinden zijn of de ‘Jack the Ripper tour’ in Londen behoren tot het concept. Grote kans dus dat je wel eens deelgenoot van dark tourism bent geweest.
Dark tourism is een interessant fenomeen, zeker vanuit sociaal en cultureel oogpunt. Het kan echter wel tot negatieve gevolgen leiden. Net als bij andere vormen van toerisme kan ook dark tourism leiden tot overlast of milieuschade. Massale bezoekersaantallen kunnen leiden tot fysieke schade aan historische en culturele waardevolle plekken. Daarnaast heeft dark tourism ook vaker culturele erosie als gevolg. Door de toenemende komst van bezoekers kunnen lokale gemeenschappen en culturen hun tradities en gewoontes aanpassen om meer aan de verwachtingen van de bezoekers te voldoen. Wanneer dit in hogere mate gebeurt kan het leiden tot het verlies van de culturele authenticiteit of het verstoren van de inheemse manier van leven.
Tot slot is er voornamelijk kritiek op dark tourism wanneer het gaat over de ethische kant van het verhaal. Het gedrag dat sommige bezoekers vertonen wanneer zij deelnemen aan dark tourism wordt vaak met een afkeurende blik bekeken. Rondrennen, hard praten (of zelfs schreeuwen), dingen aanraken of ongegeneerd foto’s maken zijn allemaal voorbeelden van wat gezien wordt als ‘onethisch gedrag’. Natuurlijk verschilt de acceptatie van dit gedrag van locatie tot locatie. Zo zal niemand gek opkijken wanneer je selfies of gekke foto’s maakt in een martelmuseum, die daar zelfs ook gelegenheid toe bieden, maar zul je wel verwijtende blikken vangen wanneer je dit doet in het Anne Frank Huis. Zulk gedrag wordt dus voornamelijk bij de meest donkere tinten van dark tourism als negatief gezien. Daarentegen lijkt men zich wel steeds meer bewust te worden van dit fenomeen. Zo heeft een influencer, die een ‘sexy’ foto van haarzelf in Tsjernobyl op Instagram had gepost, zoveel kritiek over zich heen gekregen dat ze de foto heeft verwijderd en haar account op privé heeft gezet.
Daarnaast is het tegenwoordig eenvoudiger om je op het bezoek aan z0’n locatie voor te bereiden. Wanneer je googlet op dark tourism verschijnen er ook steeds vaker artikelen als ‘Hoe bezoek je dark-tourism-locaties op een ethische manier’. De opkomst van deze ‘ethical guides’ tonen aan dat men steeds meer gaat nadenken over zijn of haar invloed op de omgeving.
Hoewel dark tourism dus weldegelijk negatieve gevolgen kan hebben biedt het daarnaast ook positieve kanten. Net als andere vormen van toerisme kan een toename aan bezoekers gezien worden als een economische stimulans voor de omgeving. Door het groeiende aantal bezoekers wordt er meer werkgelegenheid gecreëerd en worden de lokale ondernemingen gestimuleerd. Dit draagt bij aan de economische groei van de omgeving, wat een verbetering van de levensstandaard van de lokale bevolking kan betekenen.
Maar deze unieke vorm van toerisme heeft nog meer positiefs te bieden. Voornamelijk wanneer het gaat om bewustwording, educatie en het behouden van het historisch erfgoed kan dark tourism een steentje bijdragen. Dark tourism zorgt voor bewustzijn bij de mensen die de locaties bezoeken. Het bezoeken van zulke plekken kan zorgen voor meer begrip en inzicht in de geschiedenis en de impact die deze heeft gehad op de omgeving en samenleving. Doordat bezoekers op de locatie zelf de gevolgen en geschiedenis kunnen zien en meemaken ontstaat er een grotere kans dat zij zich beter kunnen gaan inleven in de slachtoffers. Het bezoeken van een dark-tourism-locatie kan dus uitermate leerzaam zijn.
Naast educatie kan dark tourism ook bijdragen aan het historisch en cultureel behoud van een locatie. Door de toename van bezoekers en hun interesse in de locatie en de geschiedenis worden er vaak middelen beschikbaar gesteld voor het behouden en restaureren van de locatie. Dit draagt bij aan het voortbestaan van waardevol cultureel erfgoed dat anders verwaarloosd zou kunnen worden. Daarbij kan het bezoek van toeristen de lokale gemeenschap ertoe stimuleren om het erfgoed beter te gaan onderhouden en meer waarderen.
Tot slot kan dark tourism een manier zijn om de getroffen gemeenschappen te herdenken en te helen. Bezoekers die verbonden zijn met de locatie, bijvoorbeeld doordat zij slachtoffer of familie van slachtoffers zijn, kunnen erkenning en steun voelen. De locatie kan voor deze mensen een platform bieden om hun verhalen te delen en in contact te komen met anderen. Door het verleden te herdenken, en hiervan te leren, kan een gemeenschap sterker worden en zo ook een gevoel van eenheid ontwikkelen.
Dark tourism heeft dus zowel historisch als educatief potentieel, maar het is essentieel om op een respectvolle manier met deze locaties om te blijven gaan. Met zorgvuldige inpassing en voldoende respect kan het een manier zijn om ook de duistere kant van de menselijke geschiedenis te begrijpen en belangrijke lessen uit het verleden te trekken.
Nadeshe Ferdinandus is sociaal-geograaf en schreef haar masterscriptie over Dark Tourism. Bij Areaal Advies houdt ze zich onder meer bezig met Duurzame Bezoekerseconomie.